Thesis Number |
level |
Language |
Year |
Bilim Dalı |
|
Doktora |
Türkçe |
2021 |
Diğer |
Ulaşım sistemlerinin gelişmesi, kentlerin modernleşmesinde önemli bir unsurdur. Mekânsal çalışmalar kentlerin gelişmesini analiz etmede kullanılmaktadır. Son yıllarda mekânsal çalışmalarda geometrik analizler kullanılmaktadır. Ulaşım ağlarının farklı kentler için farklı geometrik yapıya sahiptirler. Kentlerin gelişmişlik seviyesine göre, ulaşım ağının geometrik yapısıda değişmektedir. Kent ulaşım sisteminin geometrik yapısı hakkında yapılan çalışmalar az sayıdadır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye'de il bazında ulaşım ağlarının geometrik yapısının incelemek, geometrik yapı ile nüfus, yüzölçümü, araç sayısı, ulaşım ağı hatlarının sayısı ve ulaşım ağı hatlarının toplam uzunluğu arasındaki ilişkileri belirlemektir. Ayrıca, geometrik yapısını belirlemek için fraktal analiz yöntemleri uygulanarak her bir il için fraktal boyutları tanımlamak, hesaplamak ve karşılaştırmaktır.
Bu çalışma kapsamında, Türkiye'deki 81 il için hem il merkezi sınırı ulaşım ağları hem de il sınırı ulaşım ağları için beş farklı fraktal boyut belirlenmiştir. Bu fraktal boyutlar sırasıyla; kutu sayımı (Db), çevre-alan (Dp), bilgi (Di), kütle (Dm) ve cetvel (Dr) fraktal boyutlarıdır. Fraktal boyutlar ile nüfus, yüzölçümü, araç sayısı, ulaşım ağı hatlarının sayısı ve ulaşım ağı hatlarının toplam uzunluğu göstergeleri arasındaki ilişkiyi belirlemek için regrasyon analizi yöntemi kullanılmıştır. Ayrıca, Ankara ve İstanbul şehirleri ile dünyadaki 23 mega şehirlerin ulaşım ağlarının fraktal boyutları belirlemiş ve karşılaştırmaları yapılmıştır.
Çalışma, Türkiye'deki il merkezi sınırı ulaşım sistemleri ve il sınırı ulaşım sistemlerinin tüm fraktal boyut türleri için 1.23 ile 1.996 arasında değişen fraktal boyutlara sahip olduğunu belirlenmiştir. Çalışmanın sonuçları, beş farklı fraktal boyut türünden, Db, Dp ve Di ile iller göstergeleri arasında güçlü bir korelasyon ve doğrusal ilişkiler olduğunu belirlenmiştir. İl merkezi sınırı ulaşım ağı Db, Dp ve Di fraktal boyutlar için R2 sırasıyla 0,881, 0,839 ve 0.928 ve il sınırı ulaşım ağı Db ve Di fraktal boyutlar için R2 sırasıyla 0,809 ve 0,939 belirlemiştir. İl merkezi sınırı dikatte alınarak elde edilen statistikal analizi sonuçlarına göre; Db, Dp ve Di frakral boyutlar ile ulaşım ağı hatlarının sayısı arasında en yüksek korelasyon ve nüfus göstergesi ile en düşük korelasyona sahip oldukları belirlenmiştir. İl sınırı dikkate alınarak belirlenen Db ve Di fraktal boyutları ile ulaşım ağı hatlarının sayısı arasında en yüksek korelasyon ve Dp ile ulaşım ağı hatlarının sayısı ve ulaşım ağı hatlarının toplam uzunluğu arasında en yüksek korelasyon olduğu belirlenmiştir. Db, Dp ve Di ile yüzölçümü arasında en düşük korelasyon olduğu belirlenmiştir.
Fraktal boyutlar içerisinde Db, Dp ve Di fraktal boyutlarının diğer fraktal boyutlara göre sistemin fraktal yapısını daha iyi tanımladığı belirlenmiştir. Özeliklle Dm ve Dr fraktal boyutlarının hem il merkezi hem de il sınırı durumlarında sistemin fraktal yapısını tam olarak yansıtmadığı belir