Thesis Number |
level |
Language |
Year |
Bilim Dalı |
|
Doktora |
Türkçe |
2018 |
Tasavvuf Bilim Dalı |
Tez önsöz (konu, önem, amaç ve yöntem), giriş, iki ana bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır.
Giriş kısmının konusu Maveraünnehir'de Nakşbendiliğin Hüseynilik kolu olup, ilk önce tarihte ve günümüzde Maveraünnehir konusu ele alınmıştır. Ardından Maveraünnehir'de Nakşbendilik başlığı altında İslam dünyasında tasavvufun ortaya çıkışı ve yayılışı, Maveraünnehir'de Hacegan tarikatının gelişiminde önemli rol oynayan şahıs Bahaeddin Nakşbend ve Nakşbendilik ele alınmıştır. Nakşbendiliğin günümüze kadar olan tarihçesinden, Sovyetler Birliği Dönemi ve sonrası hakkında bilgiler verilmiştir. Maveraünehir'de Nakşbendi tarikatı kollarından biri olan Hüseynilik ve silsilesi hakkında detaylı bilgiler verilmiştir.
Birinci Bölümün Konusu Nakşbendiyye-Hüseyniyye'nin XX-XXI yy. olup 1885-1967 tarihleri arasında yaşayan Hüseyniyye kolu piri Şeyh Abdulvahid Sayramî'nin doğumu, ailesi, eğitimi, tasavvufa intisabı ve irşad faaliyetleri; 1976 yılında vefat eden Şeyh Abdullah Kârî'nin doğumu, ailesi, irşad faaliyetleri, vefatı ve halifeleri hakkında; 1938-2009 tarihleri arasında yaşayan Şeyh İbrahim Akkorganî'nin doğumu, ailesi, eğitimi, tasavvufa intisabı, hapsedilişi, irşad faaliyetleri, halifeleri ve vefatı hakkında ve son olarak günümüzde Hüseyniyye tarikatı önderi olan Şeyh Kurbanali Ahmed(d.1955)'in doğumu, ailesi, eğitimi, tasavvufa intisabı, devlette icra ettiği görevler, irşad faaliyetleri, hapsedilişi, hicretleri ve eserleri incelenmiştir.
İkinci Bölüm Hüseyniyye'de Sosyal Hayat, Tasavvufî Eğitim ve Düşünce konusu adı altında olup Sosyal Hayat ve Tasavvufî Eğitim ve Düşünce başlıkları adı altında incelenmiştir. Sosyal Hayat başlığı altında Hüseyniyye'nin yöneticiler ve diğer tarikatlarla olan münasebetleri, kadınların tarikat içindeki konumu ile beraber tarikat içindeki yemek kültürü incelenmiştir. Tasavvufî Eğitim ve Düşünce başlığı altında tasavvuf, civanmert anlayışı ile tarikat içinde öne çıkan bazı kavramlar incelenmiştir. Son olarak manevi eğitim sürecinde müridleri okutulan Muhtasar el-Vikaye, Divan-ı Hikmet, Mesnevî, Mebde-i Nûr, Sebatu'l-Acizîn ve Mevlid-i Şerif eserleri incelenmiştir.
Sonuçta ise Maveraünnehir'de dini ve tasavvufi hayatın en sancılı evresinin, SSCB etkisi altındaki yetmiş yıllık zaman dilimi oluşturduğu, dinî eğitim almak, Allah vardır demek bile suç sayıldığı, rejim genelde tüm dinleri özelde ise İslam'ı, dini inancı yok etmeye çalışmışsa da insanın fıtratına yönelik yasaklamaların netice vermediği belirtilmiştir. Bölgedeki yönetim baskı ve yasaklarına rağmen tarikatlar faaliyetini gizlice devam ettirmişlerdir. Kendilerini gizleme çabalarından ve tarikat önderlerinden bulunması zorunlu olan meslek sahibi olma ve öğretme, Anadolu Ahîlik teşkilatı olarak bilinen civanmertliğin yaygınlaşmasına neden olmuştur. Toplum içindeki manevi boşluğu tamamen doldurmasa da imkân dâhilinde ulaşabildiklerinde şeriat ve tarikat bilgisi aktarmışlardır. Dini hassasiyet yanında müridlerine ilim ve meslek kazandırma çabası, Hüseyniyye'nin bölgede hüsn-